Coğrafi konum, bir yerin Dünya üzerindeki yerini gösterir. Bu konum, o bölgenin iklimini doğrudan etkiler. Enlem, boylam, denizlere uzaklık, yükselti gibi faktörler coğrafi konumun parçalarıdır. Bu faktörler, sıcaklık, yağış ve rüzgâr düzenleri üzerinde etkilidir.
İklimi anlamak için önce coğrafi konumu bilmek gerekir. Çünkü Dünya’nın yuvarlak olması nedeniyle güneş ışınları her yere aynı açıda gelmez. Bu da sıcaklık farklarını ortaya çıkarır. Ayrıca denizlere yakınlık ve yüksek dağlar da iklim üzerinde belirleyicidir.
Enlem Etkisi: Güneş Işınlarının Rolü
Güneş ışınları farklı enlemlerde farklı açılarla gelir
Enlem arttıkça sıcaklık düşer
Bir bölgenin enlemi, o bölgenin sıcaklık düzeyini belirler. Ekvatora yakın yerler güneş ışınlarını dik alır. Bu nedenle buralar daha sıcaktır. Kutuplara yakın yerler ise güneş ışınlarını eğik alır. Bu yüzden buralar daha soğuktur.
Türkiye, 36° ile 42° kuzey enlemleri arasında yer alır. Bu konum, Türkiye’nin ılıman kuşakta olmasına neden olur. Ilıman kuşakta yazlar sıcak, kışlar ise ılıktır. Bu nedenle Türkiye’de dört mevsim belirgin yaşanır.
Denizlere Yakınlık ve Karasallık
Su kütleleri iklimi yumuşatır
İç kesimlerde sıcaklık farkı fazladır
Denizler, kara parçalarına göre daha geç ısınır ve geç soğur. Bu özellik, deniz kenarındaki yerlerin iklimini dengeler. Deniz etkisi olan yerlerde kışlar daha ılık, yazlar daha serin geçer. Nem oranı da daha yüksektir.
İç Anadolu gibi denizden uzak bölgelerde ise karasal iklim görülür. Bu bölgelerde yazlar çok sıcak, kışlar çok soğuk olur. Ayrıca gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı da fazladır. Deniz etkisinin olmaması iklimi sertleştirir.
Yükselti ve İklim İlişkisi
Yüksek yerlerde hava daha soğuktur
Dağlar sıcaklığı düşürür
Yükselti, deniz seviyesine göre bir yerin yüksekliğidir. Yükseklik arttıkça sıcaklık azalır. Her 200 metrede sıcaklık yaklaşık 1°C düşer. Bu nedenle dağlık alanlarda hava daha serindir.
Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye’nin en yüksek yerlerinden biridir. Bu yüzden burada yazlar kısa, kışlar uzun ve sert geçer. Aynı enlemde olmasına rağmen yükselti farkı iklimi değiştirir. Bu da coğrafi konumun etkisini gösterir.
Rüzgarlar ve İklim
Rüzgarlar sıcaklık ve nem taşır
Hava kütleleri yön değiştirir
Rüzgarlar, farklı bölgeler arasında sıcaklık ve nem taşır. Sıcak yerden soğuk yere veya nemli yerden kuru yere doğru hareket ederler. Bu hareket iklimin yapısını etkiler. Özellikle hakim rüzgar yönü önemlidir.
Türkiye’de yazın genellikle kuzey rüzgarları, kışın ise güney rüzgarları etkilidir. Kuzeyden gelen rüzgarlar havayı serinletir. Güneyden gelenler ise ısıtır. Bu durum mevsimsel sıcaklık değişikliklerine neden olur.
Bitki Örtüsü ve Yüzey Şekilleri
Bitkiler nemi tutar, sıcaklığı etkiler
Dağlar ve vadiler iklimi şekillendirir
Bir bölgede bulunan bitki örtüsü, o yerin iklimi hakkında bilgi verir. Ormanlık alanlarda hava daha nemlidir. Çıplak arazilerde ise daha kurudur. Ayrıca bitkiler topraktaki suyun buharlaşmasını yavaşlatır.
Yüzey şekilleri de iklimi etkiler. Dağlar, rüzgarların yönünü değiştirir. Vadiler ise soğuk havayı hapseder. Bu nedenle coğrafi şekiller, mikroiklim bölgelerinin oluşmasına neden olur. Aynı şehirde bile farklı iklimler görülebilir.
Coğrafya, İklimi Şekillendirir
Coğrafi konum, bir bölgenin iklimini büyük ölçüde belirler. Enlem, yükselti, denizlere yakınlık, rüzgarlar ve yüzey şekilleri bu süreci etkiler. Türkiye bu yönüyle çok farklı iklimlerin bir arada yaşandığı nadir ülkelerden biridir. İklimi anlamak için önce haritaya, sonra gökyüzüne bakmak gerekir.
